چرا تجارت با آفریقا مهم است؟
تجارت با آفریقا به علت وسعت آن و مشکلات زیرساختی در حمل‌ونقل و همین‌طور فقدان شناخت کافی از بازار کشورهای آفریقایی آن‌طورکه باید توسعه نیافته است.
متأسفانه نگاه ما به همه ۵۵ کشور آفریقایی یکسان است و همه این کشورها را آفریقا می‌دانیم؛ درصورتی‌که هر کشور این قاره فرهنگ خاص خود را دارد و برای شناخت این فرهنگ نیاز به مطالعه میدانی داریم؛ اتفاقی که تاکنون به سبب مشکلات موجود تاکنون رخ نداده است.
تجارت با آفریقا به علت وسعت آن و مشکلات زیرساختی در حمل‌ونقل و همین‌طور فقدان شناخت کافی از بازار کشورهای آفریقایی آن‌طورکه باید توسعه نیافته است.
نگاه ما به کشورهای آفریقایی
متأسفانه نگاه ما به همه ۵۵ کشور آفریقایی یکسان است و همه این کشورها را آفریقا می‌دانیم؛ درصورتی‌که هر کشور این قاره فرهنگ خاص خود را دارد و برای شناخت این فرهنگ نیاز به مطالعه میدانی داریم؛ اتفاقی که تاکنون به سبب مشکلات موجود تاکنون رخ نداده است.
برای حل مشکلات زیرساختی در موضوع حمل‌ونقل تصمیم گرفته شد تا در چهار نقطه شرق، غرب، شمال و جنوب این قاره کشورهایی انتخاب و با مرکزیت آنها به تجارت با سایر کشورها بپردازیم.
در این راستا کنیا در شرق، الجزایر در شمال، آفریقای جنوبی در جنوب و نیجریه در غرب انتخاب شدند و سفر هیئت نیجریه‌ای به تهران نیز در جهت توسعه روابط تجاری با این کشور و کشورهای غرب آفریقا صورت می‌گیرد.
در هفته جاری هیئت نیجریه‌ای به ریاست وزیر امورخارجه به تهران سفر می‌کنند تا ششمین کمیسیون مشترک دو کشور بعد از وقفه طولانی برگزار شود. در جریان این نشست ۱۴ قرارداد و تفاهم‌نامه همکاری میان ایران و نیجریه امضا می‌رسد که مهم‌ترین آنها را می‌توان ایجاد خط هوایی مستقیم و خط کشتیرانی به نیجریه عنوان کرد. با راه‌اندازی این خطوط امید داریم که تجارت با کشورهای غرب آفریقا رونق پیدا کند.
همسایگان نیجریه ظرفیت تجاری خوبی دارند که می‌توانند با مرکزیت این کشور به شرکای تجاری خوبی برای ما تبدیل شوند. در مورد تجارت با خود نیجریه نیز باید به این حقیقت اعتراف کنیم حجم مبادلات ما با این کشور ناچیز است. این کشور به علت داشتن منابع گازی و نفتی نمی‌تواند مقصدی برای ارسال این محصولات باشد اما در حوزه خدمات فنی و مهندسی این کشور مقصد خوبی محسوب می‌شود؛ به‌ویژه در حوزه تأسیسات نفتی و گازی و زیربنایی.
همچنین در حوزه کشت فراسرزمینی نیجریه به علت داشتن شرایط ایدئال آب‌وهوایی و داشتن زمین‌های حاصلخیز می‌تواند شریک مناسبی برای موضوع کشت فراسرزمینی برای ما محسوب شود.
در کنار همه این موارد نوع نگاه ما به تجارت با آفریقا در گذشته سبب شده بود تا آفریقا را فقط به‌عنوان مقصدی برای صادرات ببینیم؛ درحالی‌که نیمی از هزارو۱۰۰ میلیارد دلار حجم مبادلات جهان با کشورهای آفریقایی می‌شود. این نگاه در دوره جدید درحال بازنگری است و ما باید میزان صادرات و واردات خود با این کشورها را متوازن کنیم. البته این نکته نیز حائز اهمیت است که بدانیم کشورهای آفریقایی، کشورهای ثروتمند اما فقیر از نظر منابع مالی و پولی هستند؛ بنابراین تجارت با این کشورها یک تجارت خاص محسوب می‌شود.
در سیاست‌های تعیین‌شده در دولت سیزدهم قرار نیست به علت این مشکل از تجارت با آفریقا صرف‌نظر کنیم. دولت به این منظور سیاست تهاتر را در پیش گرفته و مقرر است در ازای ارائه خدمات و صادرات به این کشورها، محصولات مورد نیاز را وارد کنیم. همین سیاست در قبال نیجریه نیز مانند سایر کشورها اجرا می‌شود.
همین موضوع اهمیت سفر هیئت نیجریه‌ای به تهران را دوچندان می‌کند؛ چراکه اکنون نیجریه دروازه ورود ایران به غرب آفریقا محسوب می‌شود.
کنیا از اصلی‌ترین بازارهایی که می‌تواند برای اقتصاد ما اهمیت فراوانی داشته باشد، بازاری است که کشورهای آفریقایی در اختیار دارند و ما یا عملا با آنها همکاری نداریم یا سهم‌مان بسیار در این بازارها محدود است. آفریقای جنوبی، اولین مقصد صادرات ایران به قاره آفریقا است با وجود رشد دو برابری صادرات ایران به این کشور در سال گذشته و استمرار رونق صادرات در هفت ماهه امسال اما سهم ایران از سبد تجارت آفریقای جنوبی کمتر از ۱.۲ هزارم مجموع واردات و صادرات آن کشور است. آفریقای جنوبی کشوری است با جمعیت نزدیک به ۶۰ میلیون نفر و مساحت ۱ میلیون و ۲۲۱ هزار کیلومتر مربع که در کنار اقیانوس‌های هند و اطلس واقع شده است. آفریقای جنوبی منابع گسترده معدنی و انواع کانی و الماس را دارا است که همین موضوع باعث شده تا سال‌ها توسط اروپایی‌ها استعمار شود، این کشور از بنیان‌گذاران اتحادیه آفریقا است و دومین اقتصاد بزرگ را در میان کشورهای این قاره دارد و بزرگ‌ترین صادرکننده طلا در جهان به شمار می‌رود.
مجموع ارزش کالاهای صادراتی از مبدا آفریقای جنوبی در سال ۲۰۲۱ میلادی، بالغ بر ۱۲۴ میلیارد دلار بوده که ۳۴ میلیارد دلار آن مربوط به صادرات طلا، ۱۸ میلیارد دلار سهم صادرات سنگ آهن است. مهم‌ترین مقاصد صادراتی آفریقای جنوبی به ترتیب چین، امریکا، آلمان، ژاپن و انگلیس بودند. مجموع ارزش کالاهای وارداتی به مقصد آفریقای جنوبی در سال ۲۰۲۱ بالغ بر ۹۳ میلیارد دلار بوده است که از این مبلغ بیشترین سهم متعلق به سوخت، نفت و کالاهای مرتبط به آن با مبلغ ۱۵ میلیارد دلار بوده است. مجموع ارزش کالاهای صادراتی ایران به این کشور در سال ۱۴۰۰ بالغ بر ۲۵۵ میلیون دلار به وزن ۵۵۲ هزارتن بوده است.
جمهوری دموکراتیک خلق الجزایر با وسعت ۲.۴ میلیون متر مربعی در کنار مدیترانه در شمال آفریقا واقع شده که به دلیل اشتراکات دینی و فرهنگی و روابط نزدیک سال‌های گذشته و همسایگی با کشورهای مراکش، موریتانی، مالی، تونس، لیبی و نیجر می‌تواند شریک مناسبی برای تجار ایرانی باشد. یکی از اقلام مهم وارداتی کشورمان در سال‌های اخیر نهاده‌های دامی و کالای اساسی بوده که الجزایر خود تولید‌کننده گندم و جو است از طرفی کشورمان تولیدات مناسبی از مشتقات پتروپالایشگاهی، قیر و اوره دارد که متاسفانه با هدف‌گذاری مناسب و دقیق می‌توان در تجارت دو کشور از این ظرفیت‌ها استفاده کرد.
متاسفانه از ابتدای سال ۱۴۰۰ و در ماه‌های آخر دولت دوازدهم تا پایان مهر ماه امسال، هیچ کالایی بین ایران و الجزایر تبادل نشد که باید برای بازگشت تجارت اقدامات فوری انجام شود. باید تلاش کنیم تا با اراده و هماهنگی تشکل‌های تجاری دو کشور نه تنها تجارت بین ایران و الجزایر از سر گرفته شود، بلکه تجارت با این کشور نیز به عنوان دروازه ورود به شمال آفریقا به حد مطلوب و مناسب برسد.
کدام کشور آفریقایی مشتری اصلی کالاهای ایرانی است؟
سازمان توسعه تجارت در جدیدترین گزارش خود به بررسی عملکرد صادرکنندگان ایرانی در بازار کشورهای آفریقایی پرداخته است.
هرچند بازار آفریقا برای بسیاری از کشورهای توسعه یافته جهان، بازاری بسیاری گسترده برای صادرات محصولاتشان به حساب می‌آید اما ایران در این بخش حضوری محدود دارد که در کنار تحریم‌ها، مشکلات مربوط به حمل و نقل کالا اصلی ترین معضل در این حوزه به شمار می‌رود.
با این وجود بررسی آمارهای صادراتی ایران در سال جاری نشان می‌دهد که همپا با افزایش آمار کل صادراتی کشور نسبت به سال گذشته به بخش مهمی از آن تحت تاثیر شیوع کرونا بود، میزان صادرات کالاهای ایرانی به آفریقا نیز افزایشی قابل توجه داشته است.
در سه ماهه ابتدایی امسال صادرات ایران به کشورهای آفریقایی حدود ۸۳۴ هزار و ۳۸۱ تن کالا به ارزش ۳۴۰ میلیون دلار بوده که در مقایسه با دوره مشابه در سال گذشته از نظر وزن ۱۴۴ درصد و از نظر ارزش ۳۴۹ درصد رشد داشته است.
در بازه زمانی یاد شده کشورهای غنا با ۱۵۱ میلیون دلار، الجزایر با ۵۸ میلیون دلار، آفریقای جنوبی با ۳۲ میلیون دلار، تانزانیا با ۲۵ میلیون دلار و نیجریه با ۱۸ میلیون دلار در ردیف‌های اول تا پنجم طرف‌های صادراتی ایران در میان کشورهای آفریقایی قرار داشته‌اند.
سودان با کمتر از ۱۷ میلیون دلار، کنیا با بیشتر از ۱۴.۵ میلیون دلار، ساحل عاج با ۱۲ میلیون دلار، سومالی با ۴ میلیون دلار و مصر با حدود ۱.۵ میلیون دلار در ردیف ششم تا دهم طرف‌های صادراتی کشورمان در میان کشورهای قاره آفریقا بوده‌اند.
غنا با برخورداری از سهم ۴۴ درصدی صادرات ایران به قاره آفریقا طی مدت مذکور در ردیف دهم طرف‌های صادراتی ایران به جهان قرار داشته است. همچنین الجزایر با ۱۷ درصد، آفریقای جنوبی با ۱۰ درصد و تانزانیا و نیجریه با ۵ درصد بعد از غنا بیشترین سهم از صادرات ایران به کشورهای آفریقایی را به خود اختصاص داده‌اند.
صادرات ایران در سه ماهه نخست سال جاری به کشورهای الجزایر با ۲۰۶۴۱ درصد، نیجریه با ۸۸۱۸ درصد، ساحل عاج با ۱۷۵۰ درصد، تانزانیا با ۵۸۰ درصد، آفریقای جنوبی با ۴۵۶ درصد و غنا با ۳۷۰ درصد بیشترین رشد را داشته است.
کشورهای برتر آفریقا در گزارش سهولت تجارت 2022 بانک جهانی
هر ساله بانک جهانی با لحاظ نمودن شاخصه‌هایی نظیر شروع کار تجاری، دریافت انشعاب برق، دریافت مجوز ساختمان، ثبت اموال، دریافت اعتبارات مالی، حمایت از سرمایه گذاری‌های خرد، مالیات، داد و ستد فرا مرزی و اجرای قراردادها میزان سهولت سرمایه گذاری برای بخش خصوصی در میان 190 کشور جهان و رفع مقرارت ساختاری بازدارنده در فعالیت های سرمایه گذاران بخش خصوصی را ارزیابی می نمایند.
بر اساس این گزارش کشورهای آفریقای زیر صحرا ضعیف ترین عملکردها را در میان مناطق مختلف جهان در تسهیل تجارت در سال 2020 با میانگین نمره 51 به ثبت رساندند. دو کشور موریس و رواندا به ترتیب با کسب81 از 100 امتیاز در رتبه 13 جهانی و رواندا با 76 امتیاز در رتبه 38 جهانی بهترین عملکرد و کشورهای سودان جنوبی، (185)، اریتره (189) و سومالی (190) بدترین عملکرد را در تسهیل تجارت در آفریقا داشتند.
آفریقای زیر صحرا با میانگین 51 امتیاز ضعیف ترین عملکرد را در میان مناطق دارد در حالی که میانگین عملکرد جهانی 63 می‌باشد اگرچه این منطقه نسبت به سال گذشته عملکرد بهتری داشته است.
آفریقای سیاه در شاخصه‌های مربوط به انشعاب برق، تجارت فرامرزی و ثبت دارایی‌ها پایین تر از میانگین جهانی می‌باشند. دریافت انشعاب برق در افریقا سه مرتبه گرانتر از میانگین جهانی می‌باشد. در ساحل عاج و کامرون مطابقت با فرایند صادارت برای حمل دریایی دویست ساعت به طول می انجامد که این آمار برای اقتصادهای پردرآمد 13 ساعت می‌باشد. بنادر در آفریقای سیاه ناکارآمدترین بنادر در جهان می‌باشند.
کشور آفریقای جنوبی با انجام اصلاحاتی توانسته است حل ورشکستگی و اجرای قراردادها را ارتقا دهد. نیجریه (131) و توگو (97) در میان کشورهای با بیشترین پیشرفت در شاخصه‌های تسهیل تجارت قرار دارند. توگو در دو سال متناوب و نیجریه در میان 10 کشور جلودار تغییرات و ارتقای تجارت قرار گرفته اند.کنیا و نیجریه هرکدام شش مورد و توگو و زیمبابوه 5 مورد از شاخصه‌ها را تصحیح نموده اند. 17 کشور آفریقایی هیچ نوع اصلاحاتی را در یک سال اخیر انجام نداده اند، اریتره، در 5 سال گذشته هیچ تغییری صورت نداده است و کشوهای سومالی و سودان جنوبی از ابتدا تاکنون هیچ تغییری نداشته اند.
بیشترین اصلاحات در آفریقا مربوط به شروع تجارت خصوصا برای مجوز ساخت و ساز و دریافت اعتبار مربوط می‌گردند. در حمایت از تجار خردپا و دادوستد فرامرزی کمترین اصلاحات به ثبت رسیده است. اصلاحات صورت گرفته با هدایت سازمان هماهنگ سازی مقررات تجاری در آفریقا در سال گذشته و اصلاحات انجام شده توسط جامعه اقتصادی و پولی آفریقای مرکزی در سال جاری، نشان داده که چگونه همکاری‌های منطقه ای می‌تواند فضای تجاری را ارتقاء دهند.
مراکش با 73.4 امتیاز رتبه سوم در آفریقا و 53 جهانی، کنیا 73.2 رتبه چهار در آفریقا و 56 در جهان، تونس 68 امتیاز رتبه پنجم در افریقا و 78 در جهان، آفریقای جنوبی 67 امتیاز رتبه ششم در آفریقا و 84 جهانی، زامبیا با 66.9 امتیاز، هشتم در افریقا و 78 در جهان، بوتسوانا با 66.2 امتیاز رتبه 8 آفریقا و 78 در جهان، و کشورهای دیگر به ترتیب توگو، سیشل، نامیبیا، مالاوی، ساحل عاج، جیبوتی، مصر جزو 15 کشور برتر در این فهرست می‌باشند.
سنگال با ارتقاء نسبت به سال گذشته درآفریقا در جایگاه 19 قرار دارد. رواندا با اصلاحات در ساختارهای سیاسی و اقتصادی در مسیر توسعه فزاینده قرار دارد. در شرق آفریقا کشورهای موریس، کنیا، سیشل، مالاوی، جیبوتی، اوگاندا و موزامبیک بهترین عملکرد را در این گزارش داشتند. اتیوپی (جایگاه 159) و تانزانیا (141 ) می‌بایست برای تسهیل تجارت اصلاحاتی را صورت دهند. در جنوب آفریقا علاوه بر آفریقای جنوبی، عملکرد زامبیا، بوتسوانا، نامبیا، سوازیلند و لسوتو نشان از شرایط مناسب این کشورها برای توسعه دارد.
غرب آفریقا به لحاظ توسعه ای بعد از جنوب و شرق آفریقا قرار دارد و جلوتر از آفریقای مرکزی می‌باشد. بهترین عملکرد در غرب آفریقا متعلق به توگو، ساحل عاج، غنا، سنگال و نیجریه می‌باشد. در مرکز آفریقا بهترین عملکرد متعلق به نیجر و کامرون می‌باشد.
دیدگاه خود را بنویسید