در پنج ماه نخست امسال ۶۹۶ میلیون و ۷۳۱ هزار و ۴۱۲ دلار کالای ایرانی به ۳۷ کشور آفریقایی صادر شد که نسبت به مدت مشابه ۴۰ درصد افزایش داشته، ۳۰.۵ درصد از صادرات ایران به قاره آفریقا مربوط به کشور آفریقای جنوبی بوده است.

جلسه‌ای که با حضور سفیر آفریقای جنوبی در تهران و رئیس هیئت مدیره باشگاه تجار ایران و آفریقا برگزار شد گفت: در پنج ماه نخست امسال یک میلیون و ۳۵۴ هزار و ۲۷۶ تن کالا به ارزش ۷۴۱ میلیون و ۱۲۲ هزار و ۹۲۲ دلار بین ایران و کشورهای قاره آفریقا تبادل شد که یک میلیون و ۳۱۱ هزار و ۶۴۷ تن آن، کالاهای صادراتی ایران  به ارزش ۶۹۶ میلیون و ۷۳۱ هزار و ۴۱۲ دلار به این قاره بود (رشد ۴۰ درصدی) و ۴۲ هزار و ۶۲۹ تن کالا نیز  به ارزش ۴۴ میلیون و ۳۹۱ هزار و ۵۱۰ دلار از ۱۹ کشور آفریقایی وارد کشورمان شده است.

سیاست توسعه روابط تجاری و اقتصادی با کشورهای آفریقایی در کنار کشورهای همسایه و  پیرامونی در دولت سیزدهم با جدیت دنبال می  شود، در همین مدت نیز شاهد رشد چشم گیری در صادرات ایران به همسایگان و کشورهای آفریقایی بودیم.

پنج مقصد اول صادرات کالای ایرانی به قاره آفریقا،کشور  آفریقای جنوبی با خرید ۲۱۲ میلیون و ۷۳۹  هزار و ۷۵۱ دلار و رشد ۲۰۳ درصدی، موزامبیک با ۱۰۵ میلیون و ۲۹۲ هزار و ۱۸۵ دلار و رشد هزار و ۵۱۱ درصدی، سودان با ۸۵ میلیون و ۲۸۳ هزار و ۲۳۰ دلار و رشد ۳۷۴ درصدی، نیجریه با ۸۰ میلیون و ۹۴۷ هزار و ۹۸۹ دلار و رشد ۳۳۴ درصدی و غنا با خرید ۷۶ میلیون و ۵۳۵ هزار و ۷۷۶ دلار، پنج مقصد اول صادرات کالاهای ایرانی به آفریقا از ابتدای سال تا پایان مرداد ماه در این قاره بودند.

میزان  واردات از کشورهای آفریقایی گفت: تانزانیا با فروش ۱۲ میلیون و ۴۲۹ هزار و ۵۱۹ دلار و رشد ۱۶۸ درصدی، کنیا با ۹ میلیون و ۵۱۹ هزار و ۹۳۴ دلار و رشد ۵۱۸ درصدی، آفریقای جنوبی با ۴ میلیون و ۵۷۳ هزار و ۳۲۷ دلار و رشد ۳۲۰ درصدی، کنگو با ۴ میلیون و ۱۱۷ هزار و ۱۸۱ دلار و غنا با ۳ میلیون و ۳۴۲ هزار و ۸۳۸ دلار و رشد ۱۳۱ درصدی، پنج کشور اول فروش کالاهای مورد نیاز کشورمان از بین کشورهای آفریقایی بودند.

بیش از ۳۰.۵ درصد صادرات ایران به قاره آفریقا  در ۵ ماه نخست امسال  به کشور آفریقای جنوبی بوده است، این روند رو به رشد صادرات از سال گذشته آغاز شده و صادرات کشورمان به آفریقای جنوبی در سال ۱۴۰۰ به ۲۵۴ میلیون و ۲۶۷ هزار و ۵۸۰ دلار رسیده بود  که این میزان نسبت به سال ۹۹ با رشد ۵۷۰ درصدی همراه بوده است که با وجود تحریم ها این میزان  در ۱۵ سال اخیر  بی سابقه بوده است.

میزان صادرات ایران به آفریقای جنوبی در ۱۵ سال اخیر توضیح داد : در سال ۹۹ حدود ۳۸ میلیون دلار، سال ۹۸ حدود ۸۸ میلیون دلار، سال ۹۷ حدود ۳۷ میلیون دلار، سال ۹۶ حدود ۳۷.۴ میلیون دلار، سال ۹۵ حدود ۴۳.۲ میلیون دلار، سال ۹۴ حدود ۲۳.۱ میلیون دلار، سال ۹۳ حدود ۲۲.۸ میلیون دلار و سال ۹۲ حدود ۳۸.۸ میلیون دلار کالا از ایران به کشور آفریقای جنوبی صادر شده است.

در سال ۹۱ حدود ۷۷.۵ میلیون دلار، در سال ۹۰ حدود ۴۱.۲ میلیون دلار، درسال ۸۹ حدود ۵۵ میلیون دلار، در سال ۸۸ حدود ۴۵.۸ میلیون دلار، درسال ۸۷ حدود ۱۹.۶ میلیون دلار (کمترین میزان در ۱۵ سال اخیر) و در سال ۸۶ نیز ۳۷.۷ میلیون دلار صادرات ایران به آفریقای جنوبی بوده است.

سخنگوی گمرک در خصوص واردات از آفریقای جنوبی در ۱۵ سال اخیر گفت : به ترتیب از سال ۱۴۰۰ به قبل در ۱۵ سال، ۶.۴ میلیون دلار، ۸.۴ میلیون دلار، ۳۷.۷ میلیون دلار، ۳۵.۶ میلیون دلار، ۳۴.۲ میلیون دلار، ۴۷.۵ میلیون دلار، ۳۵۰.۵ میلیون دلار (بالاترین میزان واردات سال ۹۴)، ۲۷.۵ میلیون دلار، ۱۳.۵ میلیون دلار، ۳۴ میلیون دلار، ۵۰.۸ میلیون دلار، ۷۴.۳ میلیون دلار، ۸۲.۸ میلیون دلار، ۹۴.۳ میلیون دلار و ۷ هزار و ۱۱۶ دلار (کمترین میزان واردات در سال ۸۶) کالا از کشور آفریقای جنوبی به کشورمان وارد شده است

تاریخچه تطبیقی پتانسیل صادراتی ایران به آفریقاي جنوبی در مقایسه با با سایر کشورهاي قاره آفریقا

طی دوره 2005-2001 ،بیشترین اقـلام کالاهـاي مشـترك (صادراتی ایران به جهان و وارداتی آفریقاي جنوبی از جهان) 2178 قلم کالا بوده است، حال آن که تنها در 87 قلـم کـالا صادرات ایران به آفریقاي جنوبی طـی دوره مـذکور صـورت گرفتـه اسـت. بـدین ترتیـب، تنهـا در 99/3 درصـد از اقـلام کالاهاي مشترك فوقالذکر، صادرات ایـران بـه ایـن کشـور محقق شده است و در واقع در نزدیـک بـه 01/96 درصـد از اقلام کالاهاي مشترك صادراتی از ایران بـه کشـور مـذکور، صادراتی صورت نگرفته است.

· ارزش صادرات ایران در اقـلام کالاهـاي مشـترك صـادراتی ایران و وارداتی آفریقـاي جنـوبی در کـل دوره 2005-2001 برابر با 4/38841 میلیون دلار (معادل 28/7768 میلیون دلار در سال) بوده است، حال آن که ارزش واردات کشور آفریقاي جنوبی در آن اقلام کالاهاي مشترك براي کل دوره مـذکور 2/105543 میلیون دلار( معادل 64/21108 میلیـون دلار در سال) بوده است. همینطـور، ارزش صـادرات ایـران و ارزش واردات آفریقاي جنوبی در اقلام کالاهاي مشترك فوق الـذکر به ترتیـب از 37/3702 و 81/12900 میلیـون دلار در سـال 2001 بــه 68/10171 و 40/35126 میلیــون دلار در ســال 2005 یعنی به ترتیب سالانه با نرخ 74/28 و 46/28 درصـد افزایش یافته است.

حداکثر پتانسیل صادراتی ایران به کشور آفریقـاي جنـوبی در کل دوره مذکور 95/42837 میلیون دلار یا به طـور متوسـط 59/8567 میلیون دلار در سال بوده است. بـا فـرض تحقـق یکچهارم رقم مذکور، احتمـالاً پتانسـیل معمـولی صـادراتی ایران به آفریقاي جنوبی در کل دوره مـذکور بـه 49/10709 میلیون دلار یا به طور متوسط بـه 90/2141 میلیـون دلار در سال میرسید. بر این اساس، پتانسیل معمولی صادراتی ایران. به آفریقاي جنوبی از 49/1035 میلیـون دلار در سـال 2001 به 5/2931 میلیون دلار در سال 2005 یعنی به طور متوسـط با 71/29 درصد رشد سالانه روبه افزایش میگذاشت.

· این در حالی است که ارزش صادرات موجـود (تحقـقیافتـه) ایران به آفریقـاي جنـوبی در کـل دوره مـذکور تنهـ ا 48/76 میلیون دلار و متوسط ارزش سالانه آن 30/15 میلیـون دلار بوده است. ارزش صـادرات موجـود ایـران بـه ایـن کشـور از 47/12 میلیون دلار در سال 2001 به 96/17 میلیون دلار در سال 2005 رسیده و به طور متوسط در طی دوره مذکور رشد سالانه 55/9 درصد را شاهد بوده است. مطابق نتایج تحقیق ده اقتصاد برتر قاره آفریقا شامل آفریقاي جنوبی، مصر، تونس، الجزایر، مراکش، نیجریه، کنیا، موریس، غنا و تانزانیا در مقایسه با دیگر کشورهاي قاره آفریقا از جنبـه تعـداد کالاهــاي مشــترك صــادراتی ایــران و وارداتــی آن کشــورها از موقعیت برتري برخوردارند. همینطـور، ده کشـور از قـاره آفریقـا شامل سودان، آفریقاي جنوبی، مصر، اتیـوپی، الجزایـر، مـراکش، نیجریه، کنیا، لیبی و تانزانیا در مقایسه با دیگـر کشـورهاي قـاره آفریقـا بیشـترین کـالا را از ایـران طـی دوره 2005-2001 وارد کردهاند. مضافاً، ده اقتصاد برتر قـاره آفریقـا شـامل آفریقـاي جنـوبی، مصر، تونس، الجزایـر، مـراکش، نیجریـه، کنیـا، مـوریس، غنـا و تانزانیا در مقایسه با دیگـر کشـورهاي آن قـاره از جنبـه حـداکثر پتانسیل صـادراتی ایـران بـه کشـورهاي قـاره آفریقـا از جایگـاه ممتازي برخوردار هستند و نیـز درصـد اسـتفاده شـده از حـداکثر پتانسیل صادراتی ایران به کشورهاي قاره آفریقا را نشان میدهد که در بهترین شرایط تنها 8/0 درصد از آن ظرفیـتهـا اسـتفاده شده است. به طور کلی ده اقتصاد برتر در قاره آفریقا که از پتانسیلهـاي تجاري بالایی در جهان و با ایـران برخوردارنـد شـامل آفریقـاي جنوبی، مصر، الجزایر، تونس، مراکش، سودان، نیجریـه، سـنگال، کنیا و تانزانیا میشوند. در ادامه پتانسیل صادراتی کالایی ایران به آفریقاي جنوبی مورد ارزیابی قرار میگیرد.

 

جمع بندي و ملاحظات

مقاله حاضر با هدف ارزیابی ظرفیـتهـاي صـادرات کـالایی ایران به آفریقاي جنوبی با استفاده از شاخصهاي برآورد پتانسیل تجاري، مزیت نسبی و شاخص کسینوس تدوین شـده اسـت . در این راستا، مقالـه از قسـمت هـاي شـامل مقدمـه، روش مطالعـه، مطالعه اقتصادو تجارت آفریقـاي جنـوبی، بررسـی سیاسـت هـا و برنامههاي ایران در توسـعه تجـارت بـا ایـن آفریقـاي جنـوبی و ارزیابی عملکرد آن، نقش بـازیگران اصـلی در عرصـه اقتصـاد و تجارت آفریقاي جنوبی، برآورد اکمال تجـاري ایـران و آفریقـاي جنوبی، مطالعـه الگـوي صـادراتی و تحلیـل مزیـت هـاي نسـبی آفریقاي جنوبی، مطالعـه تطبیقـی پتانسـیل صـادراتی ایـران بـه آفریقاي جنوبی در مقایسه با سـایر کشـورها، پتانسـیل صـادراتی کالایی ایـران بـه آفریقـاي جنـوبی، و جمـع بنـدي و ملاحظـات تکمیلی است.

براساس نتایج تحقیق: 1 .آفریقاي جنوبی به دلایـل زیـادي از جملـه دارا بـودن منـابع طبیعی غنی، کارخانههاي صـنعتی بـزرگ، امکانـات تجـاري گسترده، موقعیـت جغرافیـایی – اسـتراتژیک برتـر در جنـوب قارهآفریقا، و شبکه حملونقل داخلیو بینالمللی مجهز بـراي سالیان متمادي مورد توجه قدرتهاي اقتصادي در جهان بـوده است. 2 .بر اساس اطلاعات ارائه شده در هر سه دسـته شـاخص هـاي اقتصــادي بــراي آفریقــاي جنــوبی از جملــه شــاخصهــا و متغیرهاي توسـعه اقتصـاد و تجـارت شـامل شـاخص آزادي اقتصادي، شاخص توسعه انسانی، تولید ناخالص داخلی کل و سرانه، نسبت تشکیل سرمایه ناخالص به GDP ،سـهم ارزش افزده صنایع کارخانـهاي از GDP ،سـهم تجـارت خـارجی از تجارت جهانی، شاخص بـاز بـودن اقتصـاد، سـهم صـادرات کارخانهاي به کل صادرات، ایـن کشـور جایگـاه ممتـازي در آفریقا دارد.

مجموعه امکانات و توانمنـديهـاي فـوق زمینـه همکاري اقتصادي و گسترش روابط تجـاري ایـن کشـور بـا ایران را میتواند فرآهم نماید. 3 .با توجه به مشابهت اقتصادي ایـران از نظـر انـداز ه GDP بـا آفریقاي جنوبی انتظار میرود مناسبات اقتصـادي و مبـادلات تجاري دوجانبه ایران با این کشور از امکـان بـالقوه بمراتـب بیشتري نسبت به دیگر کشورهاي قاره آفریقا برخوردار باشـد و نتایج مطالعات نشان میدهد امکان توسـعه تجـارت میـان اقتصادهاي با GDP سرانه مشابهتر بیشتر است. بر این اساس اختلاف کم (برابري) تولید ناخالص داخلـی سـرانه ایـران بـا GDP سرانه آفریقاي جنوبی زمینه توسعه مناسبات اقتصـادي و مبادلات تجاري بیشتر را امکانپذیر میسازد. 4 .در خصوص درجه اکمـال تجـاري ایـران و آفریقـاي جنـوبی نتیجه میشود آفریقاي جنوبی بـا شـاخص کسـینوس 68/0و 76/0 در واردات و صادرات از /به ایران رتبه اول را در میـان تمامی کشورهاي قاره آفریقا دارا است. 5 .بر اساس معیار پتانسیل معمولی صـادرات کـالایی، آفریقـاي جنوبی به رقـم 9/2141 میلیـون دلار در سـال در طـی دوره مورد مطالعه مقام اول را در واردات از ایـران در قـا ره آفریقـا دارد، ولــیکن بــا 58/0 درصــد تحقــق، عمــلاً اســتفادهاي از پتانسیل معمولی صادراتی ایران به اینکشور بهعمـل نیامـده است.

در میان کالاهاي ایرانی داراي پتانسـیل صـادراتی بـالا بـه آفریقاي جنوبی، کالاهـایی کـه داراي ویژگـی هـایی بشـرح زیـر بودهاند: الـف) اقـلام کالاهـاي صـادراتی غیرنفتـی، ب ) کـالاي صنعتی داراي ارزش افزوده بـالاتر، ج) کالاهـاي بـا وزن (جـرم) حجمی پائینتر (کالاهایی که حمل آن در مسافتهـاي طـولانی مقرون به صرفه باشد) و د) ترجیحاً کالاهاي مصرفی نهـایی، نـه مـواد اولیـه و واسـطهاي، در اولویـت اول صـادراتی ایـران قـرار داشته اند.